Zapalenie ucha u dziecka

Magdalena Arcimowicz
Specjalista otolaryngolog-alergolog

Zapalenie ucha u dziecka

Stany zapalne uszu u dzieci, należą do jednych z najczęściej rozpoznawanych chorób w praktyce pediatrycznej i otolaryngologicznej. W tej grupie pacjentów, przede wszystkim rozpoznajemy ostre i wysiękowe zapalenia uszu, które mogą przybierać formę przewlekłą. Najczęściej chorują dzieci między 6. a 18. miesiącem życia, choć mogą dotyczyć także innych okresów życia dziecka. Ocenia się, że 2/3 dzieci poniżej 2. roku życia, przynajmniej raz chorowało na zapalenie ucha środkowego, a 1/3 dzieci choruje na ostre zapalenie uszu 3 lub więcej razy. Dzięki powszechnej dostępności w praktyce pediatrycznej badania otoskopowego, zapalenia uszu u dzieci nie wymagają z reguły pilnej konsultacji laryngologicznej, choć może się ona okazać niezbędna, jeśli zapalenie uszu ma charakter nawracający (3-4 razy w roku), z utrzymującym się przez wiele tygodni wysiękiem w uchu środkowym, który powoduje wyraźne pogorszenie słuchu.

Szczególna anatomia wieku rozwojowego sprzyja częstym zapaleniom uszu u dzieci. Trąbka słuchowa łącząca nosogardło (przestrzeń „z tyłu nosa”, pomiędzy nosem a gardłem środkowym) z jamą bębenkową ucha środkowego, u dzieci jest krótka, szersza, położona bardziej poziomo i mniej napięta niż u dorosłego, co powoduje, że patogeny i wydzielina z nosogardła łatwiej przenikają do ucha środkowego, powodując jego stan zapalny. Do istotnych czynników ryzyka częstych zapaleń uszu u dzieci należą ponadto:

• nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, w szczególności z towarzyszącym nieżytem nosa
• przerost i przewlekłe zapalenie migdałka gardłowego (zwanego adenoidem lub popularnie trzecim migdałkiem)
• nieprawidłowości anatomiczne twarzoczaszki – wady zgryzu, rozszczep podniebienia, gotyckie podniebienie
• alergie
• refluks
• fizjologiczna niedojrzałość układu immunologicznego dziecka
• niedobory immunologiczne
• uczęszczanie do żłobków i przedszkoli
• złe warunki socjalno-ekonomiczne, rodziny wielodzietne, palenie tytoniu w domu
• brak karmienia piersią
• płeć męska

Zapalenia ucha środkowego u dzieci w typowych przypadkach poprzedzone jest zakażeniem wirusowym górnych dróg oddechowych, z dominującym objawem nasilonego kataru. Zakażenie to może przenosić się poprzez trąbkę słuchową do wnętrza jamy bębenkowej. Na tym etapie, zwanym nieżytowym lub kataralnym zapaleniem ucha, charakteryzującym się z reguły silnym bólem, gorączką lub stanem podgorączkowym, rozdrażnieniem i złym samopoczuciem, wdrożenie leczenia objawowego, może zapobiec dalszemu rozwojowi ostrego ropnego zapalenia ucha środkowego.

W oczekiwaniu na konsultację lekarza, można podać dziecku leki ograniczające objawy infekcji wirusowej (np. pochodzenia roślinnego), leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (stosownie do wieku) oraz preparaty obkurczające błonę śluzową nosa (celem „odbarczenia” ucha od strony nosa, krótko!!!) czy mukolityki. Otoskopia – ocena błony bębenkowej,  stanowi podstawę rozpoznania zapalenia ucha i jest niezbędna do sformułowania prawidłowych zaleceń terapeutycznych. Teleporada, bez możliwości oceny błony bębenkowej i zróżnicowania, czy mamy do czynienie z wirusowym, czy bakteryjnym zapaleniem ucha środkowego, z reguły prowadzi do zbyt pochopnego zalecania antybiotyków. Na etapie kataralnego, nieżytowego zapalenia ucha środkowego, z typowym obrazem zaczerwienienia błony bębenkowej, ewentualnie tworzącego się przesięku, ale bez charakterystycznego nasilonego przekrwienia i uwypuklenia błony, wskazane jest leczenie objawowe oraz tzw. czujna obserwacja.

Systematyczna ocena otoskopowa pozwala wkroczyć z leczeniem antybiotykiem, dopiero wówczas, kiedy jest ono niezbędne. Dla ostrego bakteryjnego, ropnego zapalenia ucha środkowego charakterystyczne są:

• w otoskopii (badaniu uszu) – przekrwienie i uwypuklenie błony bębenkowej przez ropną wydzielinę gromadzącą się w jamie bębenkowej
• silny, pulsujący bólu ucha, nasilający się w nocy i w pozycji leżącej
• ból głowy po stronie i  w okolicy ucha
• szumy uszne zwykle o niskim brzmieniu (o ile dziecko może zidentyfikować)
• upośledzenie słuchu o różnym nasileniu (o ile dziecko może zidentyfikować) gorączka może dojść do samoistnej perforacji i wycieku treści ropnej z ucha

Dodatkowo mogą pojawić się dolegliwości ze strony jamy brzusznej (wymioty, biegunka, ból brzucha), drażliwość, bezsenność.

Wyłącznie rozpoznanie ostrego bakteryjnego zapalenia ucha środkowego, jest wskazaniem do podania antybiotyków.

Co ciekawe, w około 10% przypadków, szczególnie niemowląt, zapalenie może przebiegać bezobjawowo, i dopiero wyciek z ucha pozwala na właściwe rozpoznanie. Jednocześnie, obserwowane często łapanie się dziecka za ucho, niekoniecznie musi być objawem jego zapalenia.

Ból ucha (otalgia), poza zapaleniem ucha środkowego, ponadto może być spowodowany: urazem, czy zapaleniem ucha zewnętrznego (np. czyrak), zaleganiem ciała obcego w uchu (u dzieci należy być czujnym!!!, drobne przedmioty, np. koraliki w uchu), lub woskowiny oraz niedrożnością trąbki słuchowej (np. w przeroście migdałka gardłowego, czy przy nasilony obrzęku błony śluzowej nosa). 

Ponadto tzw. otalgia wtórna, czyli ból ucha udzielony może pojawiać się w przebiegu zapalenia węzłów chłonnych szyi, zapalenia gardła, anginy, świnki, przy wyrzynaniu się zębów, zapaleniu (lub u dorosłych – zwyrodnieniu) stawu skroniowo-żuchwowego czy neuralgii nerwów przebiegających w okolicy ucha.

Nawracające zapalenia uszu u dzieci, czy objawy charakterystyczne dla wysiękowego zapalenia ucha (utrzymujący się powyżej 3 tygodni płyn za błoną bębenkową, niedosłuch, szumy uszne) są wskazaniem do konsultacji otolaryngologicznej i dokładnego badania górnych dróg oddechowych, które służy między innymi ocenie migdałka gardłowego.

Przerost migdałka gardłowego jest jedną z podstawowych przyczyn nawracających, czy wysiękowych zapaleniem uszu u dzieci. W takich sytuacjach leczenie chirurgiczne, może okazać się niezbędne. Nieleczone wysiękowe zapalenia uszu doprowadzają do utrwalonego niedosłuchu, który jest powodem istotnych zaburzeń prawidłowego rozwoju dziecka, a w szczególności prawidłowego rozwoju mowy i procesów komunikacji.