Immunoterapia swoista (SIT)

Jest to metoda leczenia polegająca na podawaniu w iniekcjach (zastrzyki podskórne) szczepionki zawierającej alergen /lub alergeny/, na które dana osoba jest uczulona (czyli wywołujących u niej objawy chorobowe). Skuteczność tej metoda, z zastosowaniem nowoczesnych szczepionek, została potwierdzona w wielu badaniach klinicznych. Dawki szczepionki są początkowo małe, stopniowo zwiększane (leczenie początkowe, szczepienia co 7 – max 14 dni), aż do uzyskania dawki maksymalnej (często indywidualnej dla danego Pacjenta), powtarzanej w kolejnych iniekcjach (leczenie podtrzymujące, szczepienia co 4 – max 6 tygodni).

Podstawowym celem leczenia jest zapobieganie dalszemu rozwojowi choroby alergicznej oraz uzyskanie tolerancji na alergen, tak aby w przyszłości nie wywoływał objawów chorobowych lub (co uzyskuje się znacznie częściej – przynajmniej objawy były wyraźnie mniejsze). W wyniku zastosowania immunoterapii uzyskuje się również, u większości pacjentów, zmniejszenie zapotrzebowania na leki przeciwalergiczne. Udowodniono, że u dzieci odczulanie może hamować dalszy rozwój choroby (wystąpienie astmy). U większości pacjentów efekty leczenia utrzymują się przez wiele lat po zakończeniu szczepień. Wskazania do zastosowania immunoterapii swoistej powinien ustalać specjalista alergolog. Stosuje się ją przede wszystkim w alergicznym nieżycie nosa, u części pacjentów chorujących na astmę oskrzelową, w wybranych przypadkach atopowego zapalenia skóry oraz w alergii na jady owadów żądlących (z ciężkimi objawami ogólnymi). Immunoterapię zaleca się, jeżeli unikanie alergenu jest niemożliwe, a skuteczność leczenia farmakologicznego jest ograniczona. Aby zastosować odczulanie, konieczne jest określenie alergenu wywołującego objawy chorobowe oraz potwierdzenie mechanizmu tzw. IgE-zależnego (za pomocą przede wszystkim punktowych testów skórnych, lub oznaczenia swoistych IgE w surowicy). Konieczna jest zgodność wyników badań z dolegliwościami pacjenta (odczulamy tylko na te alergeny, na które pacjent prezentuje objawy).

Bardzo ważna jest współpraca pacjenta, zarówno przy określaniu alergenów wywołujących objawy chorobowe jak i w trakcie kilkuletniego leczenia. Dla większości pacjentów optymalny czas stosowania immunoterapii powinien wynosić co najmniej 5 lat. Szczepienia mogą odbywać się wyłącznie w gabinetach alergologicznych, pod nadzorem lekarza. Regularne zgłaszanie się na kolejne wizyty, w wyznaczonych terminach, poprawia skuteczność i bezpieczeństwo leczenia.

Po każdym szczepieniu obowiązuje co najmniej 30-minutowa obserwacja – trzeba wówczas zgłaszać każde pogorszenie samopoczucia, każdą niepokojącą dolegliwość. W ciągu 24 godzin po szczepieniu należy unikać intensywnego wysiłku, przebywania na słońcu, gorących kąpieli, solarium, alkoholu. Przy kolejnych wizytach konieczne jest informowanie lekarza/pielęgniarki nie tylko o objawach, które wystąpiły po szczepieniu, ale także o nowych dolegliwościach, czy przyjmowanych lekach. Niektóre z nich są przeciwwskazane podczas odczulania. Immunoterapia swoista jest bezpieczną metodą leczenia. W miejscu szczepienia mogą występować zmiany – świąd, zaczerwienienie, obrzęk. Czasami, u niektórych pacjentów, zdarzają się większe reakcje miejscowe, utrzymujące się 1-2 dni.

Reakcje miejscowe nie są niebezpieczne, natomiast reakcje uogólnione tj. objawy ze strony dróg oddechowych (np. duszność), pokrzywka, spadek ciśnienia, itp. wymagają wnikliwej oceny lekarza. Bardzo rzadko dochodzi do ciężkich reakcji uogólnionych zagrażających życiu chorego, wymagających właściwego, szybkiego leczenia. Niebezpieczne powikłania – jeżeli wystąpią – mają miejsce głównie bezpośrednio po szczepieniu, dlatego konieczna jest 30-minutowa obserwacja, w trakcie której należy zgłaszać wszystkie niepokojące objawy. Dobra współpraca pacjenta jest bardzo ważnym elementem decydującym o bezpieczeństwie leczenia. Każda zmiana schematu leczenia wymaga konsultacji alergologa.

Nieżyt nosa (RHINITIS), jest to stan zapalny błony śluzowej nosa, objawiający się jednym lub kilkoma z następujących objawów: uczuciem niedrożności nosa, katarem (wydzieliną), świądem, kichaniem. W przypadku alergicznego nieżytu nosa zespół objawów klinicznych wywoływany jest przez zależną od przeciwciał klasy IgE reakcję zapalną nosa na alergen. W pierwszych minutach reakcji alergicznej, po kontakcie z występującymi w powietrzu pyłkami roślin, składnikami kurzu domowego, czy czynnikami pochodzenia zwierzęcego (sierści, naskórki), pojawiają się takie objawy jak świąd, kichanie, surowicza wydzielina nosowa. Może wystąpić także ostre zapalenie spojówek, pokrzywka, czy alergiczny obrzęk Quinkego. W głównej mierze zależą one od uwalnianej wówczas w dużych ilościach w naszym organizmie histaminy. W związku z tym, z reguły można je dobrze kontrolować przez zastosowanie leków blokujących receptor H1 (np. cetyryzyna, loratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, desloratadyna). Następnie stopniowo, w ciągu kilku godzin rozwija się się późna faza reakcji alergicznej, w której podstawową rolę odgrywa komórka kwasochłonna, czyli eozynofil. Wówczas pacjent zaczyna jako podstawową dolegliwość zgłaszać nasilone uczucie blokady nosa, związane z pojawiającym się obrzękiem błony śluzowej nosa. Tradycyjnie alergiczne nieżyty nosa, dzielimy na sezonowe i całoroczne. Do sezonowych należy pyłkowica, czyli nieżyt nosa związany z uczuleniem na pyłki kwitnących roślin: drzew, traw, czy chwastów. Objawy całoroczne pojawiają się w przypadku uczulenia na roztocze, pleśnie, czy sierści zwierząt. Alergiczne nieżyty nosa możemy też podzielić ze względu na stopień ciężkości przebiegu schorzenia, czy nasilenie dolegliwości. Wyróżniamy nieżyty nosa:

1. Łagodne – objawy nie mają wpływu na codzienne czynności i sen chorego.

2. Umiarkowane – objawy zaburzają sen i codzienne czynności chorego, chory pragnie się leczyć.

3. Ciężkie – chory nie jest w stanie normalnie funkcjonować i spać bez leków.

4. Sporadyczne – objawy występują mniej niż 14 dni w sezonowym nieżycie nosa i do miesiąca w całorocznym nieżycie nosa

5. Długotrwałe – w sezonowym nie nieżycie nosa chory ma objawy ponad dwa miesiące

6. Częste – objawy występują minimum dwa dni w tygodniu co najmniej przez 3 miesiące w roku.

Rozpoznanie alergicznego nieżytu nosa opiera się na zgodności między charakterystycznym wywiadem, symptomatologią i dodatnimi testami skórnymi. Negatywny wynik przemawia za niealergicznymi postaciami nieżytów nosa. Istnieje jednak około 20% grupa pacjentów, u których wywiad wskazuje na chorobę uczuleniową, a wynik testów naskórkowych jest ujemny. Diagnostyka musi wówczas być uzupełniona o oznaczenie swoistych przeciwciał IgE w surowicy krwi lub donosową próbę prowokacyjną. We wszystkich przypadkach alergicznego nieżytu nosa pacjent powinien dążyć do ograniczenia kontaktu z uczulającym alergenem. Pozostałe metody stosuje się w zróżnicowany sposób, zwracając szczególna uwagę na działania niepożądane. Kryterium drugim w doborze leków jest ich skuteczność, która jest indywidualnie zróżnicowana u poszczególnych chorych. U dorosłych: Zalecane są tylko sprawdzone metody leczenia. Generalną zasadą jest rozpoczynanie leczenia od leków przeciwhistaminowych w sezonowych lub niezbyt nasilonych objawach całorocznego nieżytu alergicznego nosa. W każdej postaci uporczywych objawów wskazane jest stosowanie glikokortykosteroidów donosowych, co ma szczególne znaczenie w objawach całorocznych. W przypadkach szczególnie trudnych do opanowania zalecane są krótko podawane glikokortykosteroidy ogólne. W szczególnych postaciach nieżytów nosa z dominującymi objawami surowiczego kataru zaleca się włączenie bromku ipratropium. Skrajne przypadki blokady przewodów nosowych, nie ustępujące po leczeniu zachowawczym są wskazaniem do konchoplastyki. Kromony mają małe zastosowanie w terapii nieżytów nosa. Leczeniem uzupełniającym są preparaty dospojówkowe, które są zalecane szczególnie w sezonowym nieżycie nosa. Lekami z wyboru są kromony lub okresowo preparaty przeciwhistaminowe. Nie zalecane są glikokortykosteroidy z powodu znacznej groźby zaćmy. Zawsze należy rozważyć immunoterapię swoistą, jako metodę leczenia przyczynowego i nie zapominać o dążeniu do redukcji stężenia alergenu w otoczeniu chorego. U dzieci: Naczelną zasadą jest terapia bezpieczna. Należy dążyć do maksymalnego ograniczenia ekspozycji na uczulające alergeny. Pomimo umiarkowanej skuteczności w tej grupie wiekowej nadal zalecane są kromony podawane donosowo. Przy braku ich skuteczności zaleca się preparaty antyhistaminowe. W niektórych postaciach stosowanie ich może być bardzo długotrwałe. Glikokortykosteroidy miejscowe mogą zostać podane przy braku skuteczności powyższego postępowania. Należy dążyć do jak najkrótszego podawania tych preparatów. Swoista immunoterapia jest szczególnie zalecana u dzieci z uwagi na dobre efekty. Obecnie z epidemiologicznego punktu widzenia, alergiczny nieżyt nosa – sezonowy i całoroczny, staje się jednym z najczęściej występujących zapaleń błony śluzowej nosa. Ocenia się, że w zależności od badanej populacji, choruje na niego od 10 – 40% badanych. Z każdym rokiem odsetek ten zwiększa się, a alergia staje się chorobą cywilizacyjną.

Punktowe testy skórne